Obecnie zmiana na czas zimowy obowiązuje w 70 krajach — głównie w Europie (poza Islandią), ale też w Stanach Zjednoczonych, Nowej Zelandii, Kanadzie, Australii i Meksyku. Choć mogłoby się wydawać, że godzina różnicy to wcale nie dużo, w rzeczywistości już takie przesunięcie negatywnie wpływa na nasz zegar biologiczny. Skąd w ogóle wziął się pomysł na zmianę czasu? Jak wpływa ona na nasz organizm i zdrowie? Czy można jakoś złagodzić jej konsekwencje? Odpowiedzi na te pytania zawarliśmy w poniższym tekście.
Skąd wzięła się zmiana czasu?
Pierwszy plan dotyczący dostosowywania czasu do pór roku pojawił się w dokumencie autorstwa Benjamina Franklina. Choć tekst ten opisywał potencjalne zalety takiego procederu, jego humorystyczny wydźwięk sprawił, że nie potraktowano treści wystarczająco poważnie, aby wprowadzić owe zmiany w życie.
Pomysł ten zawędrował także do Europy, gdy Brytyjczyk William Willett stworzył broszurę „The Waste of Daylight”. W jej treść pojawił się już jednak poważny wątek ekonomiczny — wyliczył on bowiem, że przesunięcie w letnim okresie wskazówek zegarów o 80 minut umożliwiłoby zaoszczędzenie aż 2,5 miliona funtów z rządowej kasy. Jednak i to nie do końca przekonało do wprowadzenia tego zwyczaju.
Close up serene young man sleeping in bed with alarm clock
Po raz pierwszy pomysł przestawiania godziny wszedł w życie dopiero w 1916 roku. Właśnie wtedy, podczas I wojny światowej, Niemcy zdecydowali się na pierwszą zmianę czasu do przodu (30.04) i do tyłu (1.10). Następnie ten proceder znalazł zastosowanie wśród Brytyjczyków i Amerykanów — wprowadzili oni podział na strefy czasowe. A kiedy pierwsza zmiana czasu dotknęła Polaków? Nastąpiło to w trakcie hitlerowskiej okupacji. Później cykliczne zmiany czasu następowały w latach 1946-1949, 1957-1964. Od 1977 roku zmieniamy czas każdego roku. W roku 1995 nastąpiła jednak mała zmiana daty — od tej chwili zmienialiśmy czas na zimowy w ostatnią niedzielę października, a nie września, jak było to do tej pory.
Wynika z tego, że także zmianie czasu winne były pieniądze. Kwestie ekonomiczne były przez długie lata uzasadnieniem tego procederu — zyski dla gospodarki (wynikające np. z oszczędzania energii) miały być wystarczającym powodem utrzymywania się tego cyklu. Dopiero stosunkowo niedawno pojawiły się głosy, że faktyczne zyski nie są aż tak duże (przykładowo badania profesora Hendrika Wolffa z Uniwersytetu w Waszyngtonie wykazały, że oszczędność energii właściwie nie występuje), a sama zmiana czasu wpływa negatywnie na nasz organizm i zdrowie.
Zmiana czasu a nasze zdrowie
Choć jest to tylko godzina różnicy, takie nagłe zmiany czasu mają podobny skutek, jak podróżowanie pomiędzy strefami czasowymi. Doświadczamy więc właściwie takich samych objawów jak przy tzw. jet lag. Oto jak takie zmiany wpływają na organizm:
Zachwianie równowagi hormonalnej
Jak już wspomnieliśmy, zmiana czasu rozregulowuje zegar biologiczny — zmieniają się pory wstawania i zasypiania. Ma też wpływ na ilość światła, które dociera do naszych ciał, co z kolei oddziałuje na produkcję hormonów. Najważniejsze z nich (pod względem omawianej kwestii) to melatonina, kortyzol i serotonina. Ten pierwszy hormon odpowiada za poczucie senności, drugi jest określany jako hormon stresu, a trzeci wpływa na samopoczucie.
Przy zmianie czasu letniego na zimowy szybciej zapada ciemność. W związku z tym jesteśmy zdecydowanie bardziej senni, częściej odczuwamy głód (sięgając po bardziej energetyczne przekąski, np. słodycze) i o wiele łatwiej ulegamy rozdrażnieniu. Często też jest nam smutno, a nawet zwiększa się ryzyko rozwoju depresji — według badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu w Aarhus w Danii w latach 1995-2012 liczba zachorowań na depresję w ciągu miesiąca od zmiany na czas zimowy wzrosła o 8-11%.
A happy young woman lying in bed indoors in the morning in a bedroom, sleeping.
Problemy ze snem
W związku z zaburzeniami wytwarzania melatoniny, rozregulowaniu ulega nasz cykl dobowy. Często jej produkcja zaczyna się już wczesnym popołudniem, przez co odczuwamy wzmożoną senność w trakcie dnia. Jej niższe poziomy wieczorem przekładają się bezpośrednio na trudności z zasypianiem i obniżenie jakości snu. Dlatego też przez większość czasu jesteśmy zmęczeni, co pociąga za sobą złe samopoczucie i nie pozwala normalnie funkcjonować. Taki stan może utrzymywać się do tygodnia po zmianie czasu, ale w skrajnych przypadkach może przeciągnąć się na kilka tygodni. Zwłaszcza gdy sprzyja temu pochmurna pogoda i szybko zapadający zmrok.
Ryzyko zawału serca
Negatywne skutki zmiany czasu są bardziej odczuwalne dla osób starszych — ich organizmy trudniej dostosowują się do zmiany rytmu dni. Jest ona szczególnie niebezpieczna dla osób ze schorzeniami układu krążenia — brytyjscy naukowcy wykryli zależność między zmianą czasu a ryzykiem zawału serca. Według przeprowadzonych przez nich badań, ryzyko to wzrasta przy przestawianiu zegara do przodu, a maleje przy jego cofaniu. Dzieje się tak przez zmiany (podwyższenie) ciśnienia krwi w nocy i nad ranem.
Dokuczliwe bóle głowy
Również z ciśnieniem krwi i naszym wewnętrznym zegarem związane są występujące przy zmianach czasu bóle głowy. Dotykają one zwłaszcza osób wrażliwych (np. cierpiących na migreny) i mogą skutecznie zaburzyć normalne funkcjonowanie. Są one odczuwane zarówno przy wydłużaniu, jak i skracaniu czasu przeznaczonego na sen.
Jak ograniczyć negatywny wpływ zmiany czasu na nasz organizm?
Przede wszystkim należy dać czas swojemu zegarowi biologicznemu czas na przestawienie się. Warto więc stopniowo wprowadzać zmiany w swojej aktywności. Zacznij od nieco mniej radykalnych zmian pory wstawania i zasypiania — na przykład dwadzieścia minut później lub wcześniej, zależnie od pory roku. Łatwiej jest przy czasie zimowym, gdyż można wstawać o tej samej porze, ale poświęcić więcej czasu na poranne czynności, np. jedzenie śniadania czy porannym zakupom. Podobnie jest przy ruchomym czasie pracy — początkowo można przychodzić o tej samej godzinie, co przed zmianą i w kolejnych dniach stopniowo dostosowywać się do nowego rytmu.
Wieczorem zaś powinniśmy kłaść się zgodnie z naszym zegarem biologicznym — nie przesiadujmy dłużej tylko dlatego, że cofnęliśmy wskazówki zegara. Gdy przesiedzimy moment, w którym odczuwamy największą senność, o wiele trudniej będzie nam później zasnąć.
Dobrze jest też tak zaplanować swój grafik, aby nie zajmować się ważnymi sprawami w tygodniu, w którym nastąpiła zmiana czasu. Stres związany z wagą zadania zostanie bowiem spotęgowany, a nie będziemy działać z pełną sprawnością.
Warto także zadbać o ruch na świeżym powietrzu. Dobrze dotleniony organizm będzie lepiej funkcjonował i zdecydowanie łatwiej będzie nam zasnąć.
Podsumowanie
Nagłe zmiany w rytmie dobowym wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie organizmu. Zmiana czasu wpływa więc na zdrowie i samopoczucie. Badania w tym zakresie pokazują, że podawana jako powód kwestie ekonomiczne nie są wcale tak istotne, jak mogłoby się wydawać. Coraz częściej więc pojawiają się głosy nawołujące do zaprzestania cyklicznej zmiany czasu na letni i zimowy. Takie oszukiwanie zegara biologicznego przynosi bowiem więcej negatywów niż pozytywów.
